Kolor oczu to cecha, która fascynuje ludzi od wieków. Od głębokiego brązu, przez zielenie, błękity, aż po niezwykle rzadki szary – każdy kolor jest unikalny i ma swoje naukowe podstawy. W tym artykule omówimy najczęściej spotykane kolory oczu, ich przyczyny fizjologiczne i chorobowe, a także przytoczymy kilka interesujących faktów.
Według danych World Population Review najpopularniejszym kolorem oczu jest brązowy – ma go 70–80% całej populacji świata1. Okazuje się, że 10 tys. lat temu takie oczy mieli wszyscy ludzie2! Chociaż dziś zróżnicowanie jest większe, jasna tęczówka wciąż występuje znacznie rzadziej niż ciemna. Jakie są kolory oczu i skąd się biorą? Sprawdź!
Potocznie, mówiąc o kolorze oczu, mamy na myśli kolor tęczówki. Tęczówka jest częścią błony naczyniowej gałki ocznej i pełni ważną funkcję w prawidłowym widzeniu – działa niczym przesłona w aparacie fotograficznym, regulując ilość światła, które dociera do wnętrza oka. Na środku tęczówki znajduje się źrenica, która tak naprawdę jest po prostu otworem w tęczówce i dlatego wydaje się czarna.
Oczy dzieli się przede wszystkim na jasne lub ciemne. Istnieje również bardziej szczegółowy podział, który obejmuje tak popularne barwy, jak brązowy, niebieski czy piwny. Okuliści wyróżniają też 3 główne kolory, które mieszają się ze sobą, tworząc różne kombinacje. To brązowy, żółty i szary.
Jakie są kolory oczu i jak często występują? Zgodnie z danymi World Population Review procentowy rozkład na świecie wygląda następująco:
- brązowe oczy: 70–80%
- niebieskie oczy: 8–10%
- piwne oczy: 5%
- bursztynowe oczy: 5%
- szare oczy: 3%
- zielone oczy: 2%
- oczy w innym kolorze: 1%
W Polsce niebieskie oczy ma ponad 50% społeczeństwa, a brązowe – ok. 35%1. Wśród najpowszechniejszych barw tęczówki najrzadszym kolorem oczu jest zielony.
Skale antropometryczne, czyli rozszerzony podział – aż kilkanaście-kilkadziesiąt różnych odcieni
W antropologii (to nauka, która bada zmienność człowieka, również fizyczną) stosuje się różne skale określające kolor oczu. Dzięki nim jeszcze łatwiej opisać tę różnorodność.
Przykładowo według skali Martina oczy dzieli się na ciemne, przejściowe / mieszane oraz jasne. W ich obrębie wyróżnia się z kolei 16 różnych odcieni, które podaje m.in. portal „Antropologia Fizyczna”3:
- czarnobrązowe (piwnoczarne)
- ciemnobrązowe (ciemnopiwne) – 2 różne
- brązowe (piwne)
- jasnobrązowe (jasnopiwne) – 2 różne
- zielonawopiwne
- jasnozielone (zielono-niebieskie)
- ciemnoszare (z domieszką zielonego) – 2 różne
- szare
- jasnoszare
- szaroniebieskie
- niebieskie – 2 różne
- jasnoniebieskie (błękitne)
Antropologowie korzystają też m.in. ze skali Martina-Schulza, Martina-Sallera oraz Michalskiego. Ta ostatnia rozróżnia aż 80 różnych kolorów oczu! Bierze pod uwagę nie tylko różnorodność konkretnych barw i mieszanek między nimi, ale też plamki i otoczki3.
Skąd bierze się kolor oczu?
Kiedyś wszyscy ludzie mieli ciemne oczy. Kilka tysięcy lat temu wystąpiła jednak mutacja genetyczna, która spowodowała powstanie oczu niebieskich. Jak to się stało? Co wpływa na kolor oczu? Kluczową kwestią jest zawartość barwnika – melaniny.
Wysoki poziom melaniny w skórze, tęczówkach i włosach powoduje ich ciemniejsze zabarwienie. To mechanizm obronny – wytworzony po to, by zwiększać ochronę przed promieniami słońca. Ciemne oczy częściej występują np. w Afryce i Azji, gdzie klimat jest cieplejszy.
Mutacja, która spowodowała powstanie niebieskich oczu, wiązała się ze zmniejszeniem ilości melaniny w tęczówce. Zwraca się też uwagę na rolę ewolucji – gdy ludzie przenosili się w zimniejsze miejsca, oko nie potrzebowało już takiej ochrony, dlatego z czasem ilość melaniny była coraz niższa.
Dziedziczenie koloru oczu
Jeszcze niedawno dziedziczenie koloru oczu uważano za proste. Nawet podczas lekcji biologii wykonywano krzyżówki, które miały przewidzieć barwę tęczówki – np. u dziecka rodziców z niebieskimi oczami. Dziś już wiadomo, że dziedziczenie koloru oczu to skomplikowany proces. Prawdopodobnie bierze w nim udział aż 16 różnych genów2.
Kolor oczu dziecka – czy może się zmienić?
Być może to Cię zaskoczy, ale tak – kolor oczu dziecka może się zmienić. W Polsce większość dzieci rodzi się z niebieskimi lub szarymi oczami, jednak tęczówki mogą zmienić swoje zabarwienie nawet do 3–4. roku życia (chociaż zwykle ostateczny kolor oczu uwidacznia się w wieku kilku miesięcy). W tym czasie rozwijają się komórki produkujące melaninę.
Czy kolor oczu może się zmienić również u dorosłego? Niektóre barwy tęczówki mogą wyglądać trochę inaczej w zależności od oświetlenia. Zdrowe oko u starszego dziecka, nastolatka czy dorosłego nie zmienia naturalne koloru. Jeśli zauważysz taką zmianę (nawet w jednym oku), skonsultuj się z okulistą.
Powrót wady wzroku może wynikać nie tylko z zaburzeń w gospodarce hormonalnej organizmu, dużej wady wzroku przed zabiegiem, znaczącego przyrostu masy ciała czy niestabilnej wady refrakcji, ale także może być następstwem nieprzestrzegania pozabiegowych zaleceń lekarskich.
Kolor oczu a choroby
Niektóre choroby mogą wpływać na zmianę koloru oczu.
- Jaskra – leki stosowane w terapii jaskry mogą powodować ciemnienie tęczówek, zwłaszcza u osób z jasnymi tęczówkami.
- Heterochromia – czyli różne zabarwienie tęczówek u danej osoby, na przykład w jednym oku występuje brązowa, a w drugim oku niebieska barwa tęczówki. Sytuacja taka być wrodzona lub związana z chorobami, takimi jak zespół Waardenburga, Zespół Hornera, a nawet spowodowana przez wirusa opryszczki jak w przypadku Heterochromicznego zapalenia tęczówki Fuchsa.
- Aniridia – rzadka choroba genetyczna powodująca brak tęczówki, co sprawia, że oko wygląda na niemal całkowicie czarne.
Lekarze szukają korelacji między kolorem oczu a zwiększonym ryzykiem niektórych chorób. Badania wciąż są w fazie rozwoju, jednak zauważono kilka ciekawych prawidłowości. Przykładowo osoby z brązowymi oczami mają niższe ryzyko zachorowania na czerniaka i zwyrodnienie plamki żółtej w porównaniu z osobami o jasnych tęczówkach.
Podsumowując, w zależności od sposobu klasyfikacji kolorów oczu można wyróżnić nawet 80. Dokładna barwa zależy przede wszystkim od ilości melaniny, cecha ta jest dziedziczona genetycznie. Pamiętaj też, że kolor oczu zazwyczaj nie zmienia się podczas życia bez powodu. Jeśli zauważysz u siebie zmiany, umów się na wizytę u okulisty!
Źródła:
- Eye Color Percentage by Country 2024
- Why Are Brown Eyes Most Common?
- Kolor oczu (skale antropometryczne)
- Budowa narządu wzroku
- Oko – narząd wzroku
- Zmiany barwnikowe spojówek
- Eye color percentages around the world
- Zmiana koloru oczu u dziecka
- Czy heterochromia tęczówek u 6-miesięcznego dziecka (słuch w normie, USG przezciemiączkowe w normie, rozwój psychoruchowy prawidłowy) wymaga konsultacji okulistycznej?
- Kolor oczu może określać podatność na choroby
